ئىسلام ۋە مەدەنىيەت
(1)
ئىسلام دىنى قانداق دىن؟
ئىسلام تەۋھىد دىنى، ئاللاھنى ھەر جەھەتتىن يەككە-يىگانە دەپ ئېتىقاد قىلىدىغان دىن، ئىسلامنىڭ جەۋھىرى تەۋھىد. تەۋھىد ھەقىقەت، كائىنات، زامان، ماكان، ئىنسانىيەت تارىخى ۋە ئاقىۋىتىگە نىسبەتەن ئومۇمىي كۆز-قاراشتۇر.
ئىسلام شەرىئىتى پەيغەمبەرلەر شەرىئەتلىرى ھالقىسىدىكى ئەڭ ئاخىرقى يۇقىرى دەرىجە. ئىسلام شەرىئىتى ئىلگىرىكى شەرىئەتلەرنىڭ ئەسلى ھالىتىنىڭ ساپلىقىنى تەستىقلاپ، ئۆزگىرىپ كەتكەن ئورۇنلىرىنى تۈزىتىپ زامان ۋە ماكان ئۆزگىرىشىگە يېڭىلىق قوشۇپ كەلدى. شۇنداقلا يەرلىكتىن خەلقئارالىققا، ۋاقىتلىقتىن مەڭگۈلۈككە، پەقەتلا دىنى دەۋەتتىن دىن، دۆلەت، ئۈممەت، ھەزارەت ۋە جەمئىيەتكە كېڭىيىپ ئىلاھى قانۇن ئېلىپ كەلدى. بۇ شەرىئەت دۇنيا بىلەن ئاخىرەتنى، شەخس بىلەن جەمئىيەتنى ۋە ئۆزلۈك بىلەن باشقىلارنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ كەلدى«بىز سېنى بارلىق ئالەملەرگە رەھمەت قىلىپ ئەۋەتتۇق» (ئەنبىيا، 107-ئايەت). «ئۇ(قۇرئان) بارلىق ئالەم ئۈچۈن باياندۇر» (يۈسۈف، 104-ئايەت).
مىلادىيە 622-يىلى مەدىنە مۇنەۋۋەر دۆلىتىنىڭ ئاساسىي قانۇنىدا: «يەھۇدىلار مۇسۇلمانلار بىلەن بىر ئۈممەت، يەھۇدىلارنىڭ دىنى ئۆزىگە ھېساب، مۇسۇلمانلارنىڭ دىنىمۇ ئۆزىگە ھېساب. مۇشۇ كېلىشىمنامىگە ئىمزا قويغان قايسى بىر يەھۇدى بىزگە ئەگەشسە ئۇنىڭغا ياردەم قىلىنىدۇ، ئۇلار ھەرگىز زۇلۇمغا ئۇچرىمايدۇ ۋە ئۇلارغا قارىشى باشقىلارغا ياردەم بېرىلمەيدۇ. مۇشۇ كېلىشىمنامىگە ئىمزا قويغۇچىلارنىڭ قايسى بىرى ھۇجۇمغا ئۇچرىسا ئۆز-ئارا ياردەم قىلىنىدۇ. ئۆز-ئارا ھەمكارلىق، نەسىھەت ۋە ياخشىلىق قىلىشقا بولىدۇ، گۇناھ سادىر قىلىشقا بولمايدۇ»دېيىلگەن.
ئىسلام دۆلىتىنىڭ سىرتقى ئالاقىسى باشلانغان مىلادىيە 628-يىلى خرسىتىئانلار بىلەن بىرىنجى قېتىم ئۇچراشقاندا، ھاتەب ئىبنى بەلتە دېگەن ساھابە مىسىردىكى قىبتىلارنىڭ داھىيسى مۇقەۋقىسغا قىلغان خىتابىدا ئىسلامنىڭ ئىلگىرىكى شەرىئەتلەر بىلەن بولغان ئالاقىسىنى شەرھىلەپ:«سېنىڭ دىنىڭ بار، سەن بۇ دىننى ئۇنىڭدىن ياخشىسى بولمىسا تاشلىمايسەن، ئىسلام دىنى سەن ئۈچۈن ياخشى، ئاللاھ ھېمايە قىلىشنى ئۈستىگە ئالغان دىن. مۇسا ئەلەيھىسسالامنىڭ ھەزرىتى ئىيسا ئەلەيھىسسالام بىلەن بىشارەت بېرىشى، ئىيسا ئەلەيھىسسالامنىڭ مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام بىلەن بىشارەت بېرىشىگە ئوخشاشتۇر. بىزنىڭ سېنى قۇرئانغا دەۋەت قىلىشىمىز، سېنىڭ يەھۇدىلارنى ئىنجىلغا دەۋەت قىلغىنىڭغا ئوخشايدۇ. بىز سېنى ئىيسا ئەلەيھىسسالامنىڭ دىنىدىن توسمايمىز»دېگەن. (د.مۇھەممەد ھۇمەيدۇللاھ ھەيدەرنىڭ:«رەسۇلۇللاھ ۋە ساھابىلەرنىڭ دەۋرىدىكى سىياسى ھۆججەتلەر توپلىمى»، 111- بەت).
رەسۇلۇللاھ مىلادىيە631-يىلى نەجران خرسىتىئانلىرى ئۆمەكلىرىنى مەسجىدى نەبەۋىدە كۈتۈۋالغاندا، ئىسلام شەرىئىتى ۋە ئىسلام دۆلىتىنىڭ خرىستىئانلار بىلەن بولغان ئالاقىسىنىڭ ئىسلام دۆلىتى ۋە بىر ئۈممەت سايىسىدىكى تولۇق ۋەتەنداشلىق ئالاقىسى ئىكەنلىكىنى قانۇن بېكىتىپ بەرگەن. ئىسلام شۇ تارىختىن باشلاپ ئۇلارنىڭ ئەقىدە ئەركىنلىكى ۋە دىنىي ئېتىقادىغا قىلچە چېقىلماستىن ئىسلام ئەقىدىسى ئاساسىدا تولۇق ۋەتەنداشلىق ھوقۇقلىرىنى قانۇنلاشتۇرۇپ بەرگەن.
***
ئىسلام ئىنسانىيەتنى توغرا يولغا يېتەكلەيدىغان دىندۇر. شۇنداقلا ئادالەت ۋە توغرا يولنى تۇتۇپ ماڭىدىغان ئۈممەتنىڭ دىنىدۇر. ئىسلام شەرىئىتىدىكى قىممەت-قاراش ۋە ئەخلاق دائىرىسى قانۇن مەنبەسىدۇر ۋە بۇ قانۇننىڭ ئىسلامغا ئۇيغۇن بولۇش ئۆلچىمىدۇر.
ئىسلام دىنى ئېنىق، روشەن دەلىل ئۈستىگە قۇرۇلغان دىن. روشەن دەلىل دېگەن سۆز قۇرئان كەرىمدە 357 ئورۇندا تىلغا ئېلىنغان«ئاللاھنىڭ مۇنداق قىلىشى ھالاك بولىدىغانلارنىڭ روشەن دەلىلىنى كۆرۈپ ئاندىن ھالاك بولۇشى، ياشايدىغانلارنىڭ روشەن دەلىلىنى كۆرۈپ ئاندىن ياشىشى ئۈچۈن ئىدى. ئاللاھ (بەندىلىرىنىڭ سۆزلىرىنى)، ئەلۋەتتە ئاڭلاپ تۇرغۇچىدۇر، (نىيەتلىرىنى)بىلىپ تۇرغۇچىدۇر»(ئەنفال 42-ئايەت).
ئىسلام دىنى ھۆججەت ۋە پاكىت ئۈستىگە قۇرۇلغان دىن. ئىسلام ئەقىدە ۋە ھەقىقەتلىرىگە پاكىت تۇرغۇزىدىغان، باشقىلارنىمۇ كۆز قاراش ۋە تەسەۋۋۇرلىرىغا ھۆججەت كەلتۈرۈشكە چاقىرىدىغان دىن«ئى ئىنسانلار! سىلەرگە پەرۋەردىگارىڭلار تەرىپىدىن(شانلىق مۆجىزىلەر بىلەن كۈچلەندۈرۈلگەن مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامدىن ئىبارەت)ئوچۇق دەلىل كەلدى، سىلەرگە روشەن نۇرنى(يەنى قۇرئاننى) نازىل قىلدۇق»(نىسا سۈرىسى، 174-ئايەت). «ئۇلار:«يەھۇدىي ياكى ناسارا بولمىغان ئادەم (يەنى يەھۇدىيلار يەھۇدىي بولمىغان ئادەم، ناسارالار ناسارا بولمىغان ئادەم) ھەرگىزمۇ جەننەتكە كىرمەيدۇ»دېيىشتى. بۇ، ئۇلارنىڭ قۇرۇق ئارزۇسىدۇر.«ئەگەر (سۆزۈڭلاردا) راستچىل بولساڭلار، دەلىلىڭلارنى كەلتۈرۈڭلار» دېگىن» (بەقەرە،111-ئايەت).
ئىسلام دىنى بىلىم-مەرىپەت دىنى«سەن ئىيسا توغرۇلۇق ھەقىقىي مەلۇمات ۋە بىلىمگە ئىگە بولغىنىڭدىن كېيىن، كىملەركى سەن بىلەن مۇنازىرىلەشسە، سەن ئۇلارغا:«كېلىڭلار، ئوغۇللىرىمىزنى ۋە ئوغۇللىرىڭلارنى، ئاياللىرىمىزنى ۋە ئاياللىرىڭلارنى، ئۆزلىرىمىزنى ۋە ئۆزلىرىڭلارنى يىغىپ، ئاللاھنىڭ لەنىتى يالغانچىلارغا بولسۇن، دەپ ئاللاھغا يالۋۇرۇپ دۇئا قىلايلى» دېگىن»(ئال ئىمران، 61-ئايەت).
ئىسلام دىنىدا بىلىم-مەرىپەتلىك كىشىلەر ئاللاھ بىلەن، پەرىشتىلەر بىلەن ۋە ئادىل ئىش قىلغۇچىلار بىلەن بىرگە بولىدۇ«ئاللاھ ئادالەتنى بەرپا قىلغان ھالدا گۇۋاھلىق بەردىكى، ئۇنىڭدىن باشقا ھېچ مەبۇد (بەرھەق)يوقتۇر. پەرىشتىلەرمۇ، ئىلىم ئەھلىلرىمۇ شۇنداق گۇۋاھلىق بەردى» (ئال ئىمران، 18-ئايەت)
كائىناتتىكى ئىلاھى قۇدرەت ۋە ئىجادىيەتنى ھېس قىلغان ئالىملار ئاللاھدىن بەك قورقىدىغانلاردۇر «ئاللاھنىڭ بەندىلىرى ئىچىدە ئاللاھدىن پەقەت ئالىملارلا قورقىدۇ»(فاتىر سۈرىسى، 28-ئايەت).
شۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلام دىنى بىر نەرسىنى مۇھاكىمە قىلماقچى بولسا بىلىم مەرىپەت ئاساسىدا مۇھاكىمە قىلىدۇ«ئەگەر راستچىل بولساڭلار، قېنى ماڭا بىلىپ (بىلىم ئاساسىدا)ئېيتىپ بېرىڭلار!»(ئەنئام، 143-ئايەت). «سۆزۈڭلارنىڭ راستلىقىغا پاكىتىڭلار بولسا، بىزگە چىقىرىپ كۆرسىتىڭلار» (ئەنئام،148-ئايەت). «بۇ (قۇرئان) دىن ئىلگىرى (سىلەرگە نازىل قىلىنغان) كىتاب ياكى (ئىلگىرىكىلەردىن) قالغان ئىلىم بولسا ماڭا ئېلىپ كېلىڭلار، ئەگەر سىلەر راستچىل بولساڭلار» (ئەھقاف سۈرىسى، 4- ئايەت).
ئىسلام نۇر ۋە نۇرلىنىشتۇر، قۇرئان نۇردۇر«ئاللاھ مۆئمىنلەرنىڭ ئىگىسىدۇر، ئۇلارنى(كۇفرىنىڭ) زۇلمىتىدىن (ئىماننىڭ)يورۇقلىقىغا چىقىرىدۇ» (بەقەر، 257- ئايەت). ھېكمەتمۇ نۇر، رەسۇلۇللاھ«ئاللاھ ھېكمەت نۇرى بىلەن قەلبلەرنى تىرىلدۈرىدۇ»دېگەن (ئىمام مالىك رىۋايەت قىلغان). ئىسلام پەيغەمبىرىمۇ نۇر «سىلەرگە ئاللاھ تەرىپىدىن نۇر(يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام) ۋە روشەن كىتاب (يەنى قۇرئان) كەلدى» (مائىدە 15-ئايەت).
مۇناسىۋەتلىك تېمىلار
سىياسىي ھەرىكەت ۋە دەۋەت تەربىيەدىن ئايرىلغاندا
ئىسلام ۋە پاكىزلىق مەدەنىيىتى
ئىنسانىيەت ئىنتىلىۋاتقان مەدەنىيەت ئىسلام مەدەنىيىتى